Thầy thuốc Đông y chia sẻ công dụng chữa bệnh của cây ích mẫu

Cây ích mẫu dân gian còn gọi với tên khác là Dã thiên ma hay Đại trát, đây là một loại cây thường mọc hoang ở các bãi đất trống hay ruộng hoang. Tuy nhiên ít ai biết được những lợi ích mà nó mang lại đối với sức khỏe con người.

Ích mẫu có tên khoa học là Herba leonuri Heterophylli.Leonurus heterophyllus Sweetl; thuộc họ Hoa Môi (Lamiaceae). Cây ích mẫu là một cây thuốc quý, dạng cây thảo, sống 1-2 năm. Theo tìm hiểu của các dược sĩ, giảng viên ngành Cao đẳng Dược tại Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn cho biết trong cây ích mẫu có một số thành phần hóa học cụ thể như sau:

Trong cây ích mẫu có chứa Leonurine, Leonuridien, Stachydrine, Leonurinine, Lauric acid, Linolenic acid, Sterol, Stachose, 4-Guanidino-1-Butanol, 4-Guanidino-Butyric acid, Vitamin A (Trung Dược Học).

Trong Ích mẫu có: Leonurine, Stachydrine, Ruebase, 4-Guaridino butanol, 4-Guauidino butyric acid, Arginine, Arg, Stigmsterol, Sitosterol, Bensoic acid, Laurate, Potassium chloride, Lauric acid , Linolenic acid, b-Linoleic acid, Oleic acid (Trung Dược Dược Lý Độc Tính Dữ Lâm Sàng).

Theo tài liệu nước ngoài, lá Ích mẫu (Leonurus sibiricus) chứa các Ancaloid: Leonurin, Leonuridin, Tanin (2-9%), chất đắng, Saponin, Tinh dầu (vết). Loài L.Heterophyllus có Stachydrin. Theo Viện Dược Liệu Việt Nam, Ích mẫu có 3 Alcaloid (trong đó có Alcaloid có N bậc 4), 3 Flavonosid (trong đó có Rutin), 1 Glycosid có khung Steroid. Hạt chứa Leonurin (Tài Nguyên Cây Thuốc Việt Nam).

Ứng dụng ích mẫu vào một số bài thuốc Đông y chữa bệnh hữu hiệu

Chữa bệnh mạch vành: Vương Triết Thân và cộng sự dùng thuốc tiêm Ích mẫu nhỏ giọt tĩnh mạch trị 100 cas bệnh mạch vàng, thiếu máu cơ tim. Kết quả lâm sàng tốt 45 %, có tiến bộ 39 %. Tỉ lệ có kết quả 84 %, kết quả điện tim tốt 28 %, tiến bộ 33%, tỉ lệ điện tim là 61 % (Trung Y Tạp Chí 1985, 26(3): 29).

Chữa huyết áp cao: Ích mẫu, Ngô đồng, Hy thiêm thảo, Hạ khô thảo, chế thành bài thuốc trị 59 cas huyết áp cao. Sau 1 ngày uống thuốc, huyết áp đã hạ. Tác dụng tốt nhất vào ngày thứ 10 (Tuyển Tập Tư Liệu Nghiên Cứu Y Học – Sở Nghiên Cứu Y Dược Phúc Kiến 1977, 3:23).

Chữa kinh nguyệt không đều, thống kinh: Ích mẫu 800g, Ngải cứu 200 g, Hương phụ 250 g, Xi rô và cồn 150 nấu vừa đủ 1 lít. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 10-20ml (Cao Ích Mẫu – Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam).

Chữa kinh nguyệt không đều, sau khi sinh tử cung xuất huyết, kinh nguyệt ra nhiều: Ích mẫu 15g -20 g, sắc lấy nước uống. Tác giả nhận xét là sau khi uống 1-2 giờ, có 14,6 đã tử cung co bóp tăng, sau 2 giờ tử cung tăng lên 25 % (Trung Hoa Phụ Sản Khoa Tạp Chí 1956, 2: 202).

Chữa phù do cầu Thận viêm mạn, huyết áp cao: Ích mẫu 20g, Bạch mao căn 15g, Phục linh 15g, Xa tiền tử 15g, Bạch truật 10g, Tang bì 10g. Sắc uống (Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược).

Chữa phù do cầu Thận viêm mạn, huyết áp cao: Ích mẫu 100-200 giữa (dùng tươi: tăng gấp đôi – trẻ em giảm 1/2 liều) sắc với 700ml nước còn 300 ml, chia 3 lần uống. Có tác dụng lợi tiểu, tiêu phù rõ. Đối với cầu thận viêm cấp kết quả tốt (Vân Nam Trung Y Tạp Chí 1984, 2: 84).

Trị kinh nguyệt không đều: Cao Ích mẫu (gồm Ích mẫu 800 g, Ngải cứu 200 g, Hương phụ 250 g, Tá dược vừa đủ 1 lít). Ngày uống 2-3 lần mỗi lần 10ml -20 ml (Tài Nguyên Cây Thuốc Việt Nam).

Bổ huyết điều kinh: Ích mẫu 80 g, Nga truật 60 g, Ngải cứu 40 g, Củ gấu 40 g, Hương nhu 30 g. Các vị sao, tán nhuyễn thành bột, luyện với đường làm viên to bằng hạt đậu xanh. Ngày uống 60 viên, chia làm 3 lần (Tài Nguyên Cây Thuốc Việt Nam).

Chữa kinh nguyệt không đều, trưng hà, lâu ngày không có thai: Ích mẫu thảo, Đương quy, Mộc hương, Xích thược, lượng bằng nhau. Tán nhuyễn thành bột, luyện mật làm hoàn to như hạt bắp, uống với nước nóng (Ích Mẫu Hoàn – Y Học Nhập Môn).

Chữa kinh nguyệt không đều: Ích mẫu 10g, Đương quy 10 g, Xích thược 10 g, Mộc hương 5 g. Phơi khô, tán nhuyễn thành bột, uống (Bác sĩ y học cổ truyền Nguyễn Thị Thanh giảng viên tại Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn chia sẻ ).

Chữa mụn nhọt rôm sẩy: Ích mẫu thảo, giã nát đắp (Đẩu Môn Phương).

Chữa họng sưng đau, nghẹn, khó thở: Ích mẫu, gĩa nát, hòa với 1 chén nước mới múc dưới sông lên, vắt lấy nước cốt, uống hết sẽ làm cho nôn ra được là khỏi (Vệ Sinh Giản Tiện Phương). Đề phòng trẻ mới sinh sau này không bị ghẻ lở: Ích mẫu nấu nước tắm (Giản Yếu Tế Chúng Phương).

Chữa trẻ nhỏ bị cam tích rồi đi lỵ nặng: Ích mẫu, lấy lá non và búp, nấu với cháo cho ăn (Quảng Lợi Thần Hiệu phương).

Chữa sản hậu bị huyết vận mà Tâm khí muốn tuyệt: Ích mẫu giã vắt lấy nước uống 1 chén (Tử Mẫu Bí Lục).

Chữa trĩ: Ích mẫu, giã vắt lấy nước cốt cho uống (Thực Y Kính phương).