Phượng Vĩ Thảo – Vị thuốc thanh nhiệt, lợi thấp

Phượng Vĩ Thảo còn gọi là Seo Gà là dược liệu quý trong y học cổ truyền, nổi bật với công dụng thanh nhiệt, lợi thấp. Cây được sử dụng trong các bài thuốc dân gian để hỗ trợ trị kiết lỵ, mụn nhọt, chốc lở và bệnh ngoài da. Với giá trị y học đa dạng, Phượng Vĩ Thảo xứng đáng là vị thuốc không thể bỏ qua. Hãy cùng tìm hiểu thêm về cây dược liệu này nhé!

1. Đặc điểm chung dược liệu:

Tên gọi khác: Phượng Vĩ , Cỏ Luồng, cỏ seo gà

Tên khoa học: Pteris multifida Poir.- Họ:( (Dương xỉ) Pteridaceae.

1.1 Mô tả thực vật

Theo Dược sĩ CKI Nguyễn Quốc Trung – giảng viên Cao đẳng Dược cho biết, Seo Gà thuộc dạng cây thảo, cao khoảng 20 đến 40cm hoặc hơn.

• Thân rễ nhỏ, ngắn, mọc bò trên mặt đất.
• Lá mọc thẳng từ thân rễ, phiến lá xẻ sâu hình lông chim 2 lần, nhẵn và có gân rõ:
  • Lá không sinh sản: Phiến ngắn, lục nhạt pha vàng, thùy không đều, mép lá hơi khía răng cưa, đầu tròn, cuống lá dài màu gụ bóng.
  • Lá sinh sản: Dài, màu đen sẫm, thùy hình dải thuôn, phiến lá gập lại tạo túi bào tử dày đặc, cuống lá màu nâu nhạt ở gốc, hơi vàng phía trên.
• Bào tử hình bốn cạnh, hơi tròn, màu vàng nhạt, nhiều u sần nhỏ.
• Mùa sinh sản: Từ tháng 5 đến tháng 10 hàng năm.

1.2 Đặc điểm phân bố:

• Nguồn gốc: Nhật Bản, Trung Quốc, phổ biến tại Đông và Đông Bắc Á.
• Tại Việt Nam: Thường mọc hoang ở miền Bắc và miền Trung, dễ bắt gặp ở bờ giếng, chân tường, vách đất, rìa đường.
• Đặc tính sinh thái: Cây có sức sống mạnh, chịu hạn tốt, thích nghi môi trường khô cằn, ít dinh dưỡng. Cây mọc thành từng đám nhờ khả năng đẻ nhánh nhanh và chịu bóng tốt.

2. Bộ phận dùng: Toàn bộ cây, từ thân, lá đến rễ.

• Thời điểm thu hái: Có thể thu hoạch quanh năm, nhưng tốt nhất là vào mùa sinh trưởng.
• Chế biến: Thu hái toàn cây, rửa sạch, cắt khúc nhỏ, phơi hoặc sấy khô để bảo quản lâu dài.
• Bảo quản: Giữ nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ẩm mốc để đảm bảo chất lượng dược liệu.

3. Thành phần hóa học

Theo nghiên cứu của tác giả Nhật Bản:

• Hoạt chất chính: Beta-sitosterol, Beta-sitosterol-beta-glucoside.
• Các hợp chất khác: Flavonoid (kháng viêm), Saponin (tăng miễn dịch), Tanin (cầm tiêu chảy), Alkaloid (kháng khuẩn).

4. Tác dụng – Công dụng của cây seo gà

Theo Y học cổ truyền:

Dược liệu có Tính vị: Ngọt, nhạt, hơi đắng, tính lặng, quy kinh bàng quang.

Tác dụng dược lý:

– Các nghiên cứu khoa học chỉ ra rằng Seo Gà có tác dụng chống đột biến.

– Nước sắc từ Seo Gà ức chế mạnh đột biến do acid picrolonic và yếu hơn đối với benzopyren.

Công năng: Lương huyết, thanh nhiệt, lợi thấp, giải độc.

Công dụng: Trị kiết lỵ, viêm ruột, viêm họng, sưng vú, viêm tuyến nước bọt, mụn nhọt, lở ngứa.

Dạng dùng, liều dùng: Sắc uống (12–24g/ngày), ngâm rượu, hoặc làm thuốc bôi ngoài da.

5. Một số bài thuốc dân gian chữa bệnh từ cây Seo Gà

5.1. Trị kiết lỵ:

• Cách 1: Sắc Seo Gà (20g) với dây mơ lông, rễ cỏ tranh, rễ phèn đen (mỗi vị 20g) và 3 lát gừng, chia uống 2-3 lần/ngày.
• Cách 2: Sắc Seo Gà (30g) với vỏ sắn thuyền (12g) và đậu đen rang cháy (20g), uống trong ngày.

5.2. Chữa bệnh ngoài da:

• Đốt Seo Gà thành than, tán bột, trộn dầu vừng bôi ngoài.
• Dùng Seo Gà tươi giã lấy nước và bã đắp lên vùng bị lở loét.

5.3. Trị viêm họng:

• Bài 1: Phượng Vĩ Thảo (30g), bồ công anh (20g), cam thảo đất (16g), sắc còn 200ml, uống 2 lần/ngày.
• Bài 2: Phượng Vĩ Thảo (30g), bồ công anh (20g), lá húng chanh (12g), lá rẻ quạt (6g), cam thảo đất (16g), sắc uống ngày 1 thang.

5.4. Hỗ trợ viêm tiết niệu, đại tiện ra máu, viêm gan:

• Viêm tiết niệu: Phượng Vĩ Thảo tươi (60-120g) sắc nước uống thay trà hàng ngày.
• Đại tiện ra máu: Sắc Phượng Vĩ Thảo (30-40g) với ruột già lợn, uống nước, ăn ruột.
• Viêm gan cấp: Phượng Vĩ Thảo tươi (90g) giã lấy nước cốt, uống ngày 3 lần.

5.5. Hỗ trợ điều trị u xơ tử cung, ung thư trực tràng:

• U xơ tử cung: Phượng Vĩ Thảo (100g) sắc uống hàng ngày 1 thang.
• Ung thư trực tràng: Uống Phượng Vĩ Thảo (50-100g) hàng ngày sau phẫu thuật hỗ trợ phục hồi.

6. Lưu ý khi sử dụng

• Phượng Vĩ Thảo có tính lạnh, người hư hàn hoặc mới ốm dậy nên thận trọng.
• Tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng.

Kết luận:

Giảng viên Trường Cao đẳng Dược Hà Nội cho hay, Phượng Vĩ Thảo (Seo gà) là dược liệu có giá trị cao trong y học cổ truyền nhờ khả năng hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý. Trong tương lai, cần đẩy mạnh nghiên cứu chuyên sâu để khai thác tối đa các hoạt chất sinh học của cây. Đồng thời, việc xây dựng vùng trồng chuẩn hóa, áp dụng công nghệ sản xuất hiện đại và bảo tồn nguồn gen tự nhiên sẽ góp phần gia tăng giá trị kinh tế và đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe cộng đồng./.

DsCKI. Nguyễn Quốc Trung