Ngưu tất là loại cây thảo mộc lâu năm, thuộc họ rau dền. Rễ cây ngưu tất được sử dụng rộng rãi trong các bài thuốc của y học cổ truyền, có tác dụng hỗ trợ chống viêm, giảm đau, hỗ trợ trị phong tê thấp, bí tiểu, viêm họng…
Theo bác sĩ, giảng viên Y học cổ truyền, Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn, ngưu tất là một loại thảo mộc quý, rễ của nó được sử dụng như một vị thuốc truyền thống vì nó thúc đẩy lưu thông máu và điều kinh để điều trị các bệnh khác nhau.
Để làm thuốc, thu hoạch rễ ngưu tất khi cây bắt đầu tàn lụi vào tháng 11 đến tháng 1, rửa sạch, cắt bỏ phần gốc thân và rễ con, phơi sấy khô hoặc xông diêm sinh cho mềm trong một ngày, một đêm. Khi dùng, để sống hoặc tẩm rượu, sao vàng.
Theo Đông y, ngưu tất tính bình, vị chua, đắng, vào 2 kinh can và thận.
– Dùng sống (rễ ngưu tất, rửa sạch, để ráo nước, thái mỏng, sấy khô) có tác dụng lợi thấp, hỗ trợ chữa tiểu rắt, tiểu ra máu, cổ họng sưng đau, trị vết thương phần mềm, ứ huyết, bầm tím.
– Dùng chín (rễ ngưu tất tẩm rượu hoặc tẩm muối sao), có tác dụng bổ can (gan), ích khí, cường gân cốt, hỗ trợ chữa tê thấp, đau mình mẩy, đau lưng, chân tay co quắp.
– Dùng liều: 6-12g sắc nước uống hoặc ngâm rượu uống.
Bác sỹ Cao đẳng Y Dược TP HCM gợi ý một bố bài thuốc chữa bệnh từ ngưu thất:
– Hỗ trợ chữa tê thấp, đau lưng ở người cao tuổi: Ngưu tất 12g, tỳ giải 12g , độc lực (đơn châu chấu) 16g, thiên niên kiện 8g. Tất cả thái mỏng, phơi khô, ngâm rượu. Ngày uống hai lần, mỗi lần một chén nhỏ 10ml.
– Chữa bí tiểu tiện ở người cao tuổi: Ngưu tất 12g, thục địa 12g, xa tiền tử 12g, hoài sơn 12g, trạch tả 8g, đan bì 8g, phục linh 8g, sơn thù 8g, phụ tử chế 8g, nhục quế 4g. Tất cả thái nhỏ, sắc với 400ml nước còn 100ml, ngày uống hai lần.
– Nước sắc ngưu tất tốt cho người viêm họng, mất tiếng, ho lâu ngày: Ngưu tất 20g, cam thảo10g. Sắc uống như trà.
– Cải thiện bệnh xương khớp: Hỗ trợ chữa đau thắt lưng, đau các khớp xương, chân tay co quắt, sưng đầu gối, gân cốt vô lực, lạnh buốt tứ chi… có thể dùng 1 trong số phương dược sau:
+ Ngưu tất 250g, địa hoàng 250g, ngâm với rượu trắng 1000ml. Uống ngày 2 lần, mỗi lần 20ml.
+ Ngưu tất 20g, hoàng kỳ 20g, nhục quế 15g, nhân sâm 20g, xuyên khung 20g, sinh địa 15g, nhục thung dung 25g, ba kích thiên 20g, ngũ vị tử 20g, hải phong đằng 10g, ngũ gia bì 25g, phụ tử chế 20g, xuyên tiêu 15g, phòng phong 25g, gừng tươi 30g. Tất cả giã nhỏ ngâm với 15 lít rượu trắng, ngày 1-2 lần, mỗi lần uống 10-20ml.
+ Ngưu tất 95g, sinh địa hoàng 95g, đậu đen 95g. Đậu đen rang chín, ngưu tất, sinh địa nghiền nát, trộn đều với đậu đen, hấp chín, lấy vải bọc lại, ngâm với 1,5 lít rượu. Ngày uống 2 lần, trước bữa ăn, mỗi lần 10-20ml.